منظور از اپیدمی و پاندمی چیست و چه فرقی دارند؟

اصطلاح اپیدمی یکی از رایج ترین اصطلاحات در توصیف سطح شیوع بیماری ها می باشد که همه ما بارها آن را شنیده ایم اما بسیاری از ما با اصطلاحات هم خانواده آن مانند پاندمی، اندمی و هاپیر اندمی آشنا نیستیم.

در این مطلب قصد داریم درباره این اصطلاحات رایج صحبت کرده و به بررسی تفاوت های آن ها بپردازیم. با کوکا همراه باشید.

تعریف دقیق اپیدمی 

اپیدمی اغلب برای توصیف هر گونه مشکلی که از کنترل خارج شده باشد استفاده می شود و در مورد بیماری هایی به کار می رود که به طور فعال در حال گسترش بوده، در یک منطقه جغرافیایی گسترده شیوع پیدا کرده و بخش بزرگی از جمعیت را تحت تاثیر قرار داده اند.

کلمه اپیدمی را زیاد شنیده ایم زیرا معمولا برای توصیف مسائل مختلف بهداشتی از جمله اپیدمی بحران مواد مخدر در آمریکا، اپیدمی کج خلقی در کودکان یا پدیده های رفتاری مانند اپیدمی هیستری نیز استفاده می شود.

به دلیل رایج بودن این اصطلاح، استفاده از آن گاهی با ابهام همراه است و ممکن است در مواردی به کار رود که مقیاس و گسترش بیماری را به درستی نشان ندهد. مثلا گاهی شیوع یک بیماری به قدری پایین است که بهتر است از اصطلاح اندمی به جای اپیدمی استفاده کنیم و گاهی شیوع به قدری بالا است که بهتر است از واژه پاندمی به جای اپیدمی استفاده کنیم.

طبقه بندی رخداد بیماری

اپیدمیولوژی شاخه ای از پزشکی است که به وقوع، گسترش و کنترل بیماری ها می پردازد. در ایالات متحده قسمت عمده مسئولیت جمع آوری و نظارت بر این داده ها بر عهده مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) می باشد.

این مرکز علاوه بر همه وظایفی که بر عهده دارد باید پاسخ مناسب نسبت به وقوع یک بیماری را نیز هدایت کند. سطح شیوع یک بیماری از جهات مختلف قابل توصیف است اما دو فاکتور مهم برای این منظور عبارتند از:

• الگو و سرعتی که بیماری پخش می شود (نرخ تکثیر)
• اندازه جمعیت مستعد ابتلا (اندازه جامعه بحرانی)

تعاریف مهم

اپیدمیولوژیست ها با توجه به سطح شیوع و شناخته یا ناشناخته بودن خط سیر بیماری از اصطلاحات مختلفی برای توصیف وضعیت گسترش بیماری استفاده می کنند که عبارتند از:

1. تک گیر یا انفرادی (Sporadic)

به بیماری گفته می شود که به ندرت یا به صورت نامنظم بروز می کند. اغلب اوقات عوامل بیماری زای ناشی از مواد غذایی مانند سالمونا یا ای کولای باعث شیوع بیماری انفرادی می شوند.

2. خوشه ای (Cluster)

به بیماری گفته می شود که در تعداد بیشتری از افراد بروز می کند گرچه ممکن است تعداد واقعی و علت آن نامشخص باشد. سرطان هایی که بعد از یک فاجعه شیمیایی یا هسته ای گزارش می شوند از این دسته بیماری ها هستند.

3. بومی یا اندمی (Endemic)

به حضور مداوم و / یا شیوع معمول یک بیماری در یک جمعیت جغرافیایی اشاره دارد.

4. فرا بومی یا هایپر اندمی (Hyperendemic)

به سطوح بالا و پایدار بیماری که بسیار بالاتر از سطح دیده شده در دیگر جمعیت ها باشد اطلاق می شود. برای مثال ویروس HIV د بخش هایی از آفریقا که از هر 5 بزرگسال 1 نفر به آن مبتلا است نوعی بیماری فرا بومی محسوب می شود در حالی که در ایالات متحده که تقریبا در هر 300 نفر 1 نفر به آن مبتلا است نوعی بیماری بومی محسوب می شود.

5. اپیدمی یا همه گیری (Epidemic)

اپیدمی به افزایش ناگهانی تعداد موارد ابتلا به یک بیماری – بالاتر از آن چه در حالت عادی مورد انتظار است – گفته می شود.

6. طغیان یا شیوع (Outbreak)

شیوع نیز تعریف مشابه اپیدمی دارد اما اغلب برای توصیف انتشار بیماری در جغرافیای محدودتر استفاده می شود.

7. پاندمی یا عالم گیری (Pandemic)

پاندمی به اپیدمی جهانی اشاره دارد که بیماری در چند کشور یا قاره گسترش پیدا کرده و معمولا تعداد زیادی از افراد را تحت تاثیر قرار می دهد.

توجه داشته باشید:

اگرچه با توجه به تعریف اصطلاحات به نظر می رسد تشخیص سطح شیوع و طبقه بندی یک بیماری ساده است و به راحتی می توان یک بیماری واگیر دار را در دسته اپیدمی، پاندمی، بومی و غیره قرار داد اما در واقع تشخیص این مسئله حتی برای اپیدمیولوژیست ها نیز مبهم است.

یکی از علت های این ابهام این است که بعضی از بیماری ها با گذشت زمان شایع تر یا خطرناک تر می شوند در حالی که شیوع برخی دیگر کمتر می شود، به همین دلیل مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها مجبور است مدام مدل های آماری خود را دوباره تنظیم کند.

مثلا در مورد ویروس HIV که در سراسر کره زمین پخش شده است و اصطلاح پاندمی برای آن استفاده می شد به دلیل توزیع درمان موثر آن در نقاط مختلف و کاهش نرخ ابتلا در برخی مناطقی که قبلا شیوع در آن ها بیشتر بوده از اصطلاح اپیدمی برای این بیماری استفاده می شود.

اپیدمیولوژیست ها درباره نحوه توصیف رخداد یک بیماری با احتیاط عمل می کنند تا در دسته مناسب قرار بگیرد، زیرا مثلا استفاده از کلمه اپیدمی نشان دهنده از کنترل خارج شدن یک بیماری است در حالی که استفاده از کلمه خوشه ای نگرانی بسیار کمتری به دنبال دارد و اعلام برخی اصطلاحات اشتباه برای یک بیماری ممکن است باعث وحشت بی مورد در میان مردم شود.

فازهای مختلف یک پاندمی

اگرچه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها از مراحل رویه ای برای ارزیابی و طبقه بندی شیوع یک بیماری استفاده می کند، مراحل واقعی یک اپیدمی با توجه به خط سیر بیماری و فاکتورهای متعدد اپیدمیولوژیک ممکن است متفاوت باشد.

سازمان بهداشت جهانی در سال 1999 اولین طرح آمادگی در مقابل پاندمی آنفلوآنزا را منتشر کرد که در آن طی شش مرحله واکنش مناسب نسبت به این بیماری – براساس منابع موجود – مشخص شده است. از این مدل با تغییرات لازم می توان برای سایر بیماری های اپیدمی مانند سل، مالاریا و زیکا نیز استفاده کرد.

فازهای 1 تا 3 این مدل به مقامات بهداشت عمومی کمک می کند تا تشخیص دهند آیا زمان فراهم کردن ابزارها و برنامه های عملیاتی لازم برای واکنش به یک تهدید قریب الوقوع فرا رسیده است یا خیر.

فاز 4 تا 6 مربوط به زمانی است که اقدامات لازم در برابر همه گیری بیماری زیر نظر سازمان بهداشت جهانی انجام می شود.

لازم به ذکر است این طرح سال 2009 توسط سازمان بهداشت جهانی مورد بازنگری قرار گرفت و در فوریه 2020 این سازمان استفاده از آن را متوقف کرده است.

این شش فاز عبارتند از:

فاز 1: دوره ای است که طی آن هیچ ویروس حیوانی عامل بروز عفونت در انسان گزارش نشده است

فاز 2: اولین سطح تهدید کننده است که در آن تایید می شود ویروس از حیوان به انسان منتقل شده است

فاز 3: زمانی است که موارد پراکنده یا خوشه های کوچک بیماری در جمعیت تایید شده، اما انتقال انسان به انسان یا رخ نداده یا بعید به نظر می رسد شیوع پیدا کرده باشد

فاز 4: نقطه ای است که یا انتقال انسان به انسان رخ داده یا یک ویروس انسان – حیوان باعث شیوع گسترده در جامعه شده است

فاز 5: زمانی که انتقال ویروس از انسان به انسان باعث گسترش بیماری در حداقل دو کشور شده باشد

فاز 6: نقطه ای است که در آن بیماری پاندمی اعلام شده حداقل در یک کشور دیگر نیز شیوع پیدا کرده است

بازه زمانی هر فاز می تواند از ماه ها تا دهه ها متفاوت باشد. لازم به ذکر است همه بیماری های واگیر دار به مرحله 6 نمی رسند و حتی برخی با ضعیف شدن ویروس ممکن است به فازهای قبلی برگشت داشته باشند.

پاندمی های مشهور در تاریخ

علاوه بر ویروس HIV که از سال 1982 تاکنون حدود 39 میلیون نفر را به کام مرگ برده است موارد مرگ بار و ویران گر دیگری نیز در تاریخ وجود داشته است، از جمله:

• طاعون جاستینیان در سال 541 بعد از میلاد که نوعی طاعون بوبونیک بود و حدود 25 تا 50 میلیون انسان را طی یک سال از بین برد
• طاعون سیاه که از سال 1347 تا 1351 میلادی جان بیش از 75 میلیون نفر را گرفت.
• پاندمی آنفلوآنزای اسپانیایی در سال 1918 میلادی که بیش از 50 میلیون نفر را در یک سال از بین برد
• پاندمی آبله قرن بیستم که ادعا شده بین 300 تا 500 میلیون زندگی را گرفت. ادوارد جنر در سال 1798 کشف کرد که ویروس آبله گاوی می تواند باعث ایمنی در برابر آبله شود. سال 1959 سازمان بهداشت جهانی برای ریشه کردن آبله اقدامات گسترده ای انجام داد و در سال 1980 آبله به کلی ریشه کن شد، تنها بیماری انسانی که تاکنون به طور کامل ریشه کن شده است.
• پاندمی سل پیش رونده که سالانه بیش از 1.5 میلیون نفر را به کشتن می دهد. با وجود در دسترس بودن درمان موثر، مقاومت چند دارویی – هنگامی که پاتوژن به بیش از یک ترکیب دارویی مقاوم شود – تلاش ها برای معکوس کردن پیشرفت پاندمی را با مشکل مواجه کرده است.

منبع: verywellhealth

🔥 برای مشاهده سریع جدیدترین فال های امروز روی دکمه زیر کلیک فرمایید

فال ام را نشان بده