سرطان خون چیست؟
سرطان خون (Leukemia) یا لوسمی از انواع سرطان است که سلول های خونی و مغز استخوان را درگیر می کند و بیشتر در افراد بالای 55 سال دیده می شود، اگرچه جزو شایع ترین سرطان ها در افراد زیر 15 سال نیز به شمار می رود.
سلول های خونی انواع مختلف دارد که شامل گلبول های قرمز (RBCs)، گلبول های سفید خون (WBCs) و پلاکت ها می باشد و سرطان خون به دلیل اختلال در تولید و عملکرد طبیعی این سلول های خونی مخصوصا گلبول های سفید رخ می دهد.
گلبول های سفید بخش اساسی سیستم ایمنی بدن را تشکیل می دهند که بیشتر در مغز استخوان و برخی انواع خاص آن در غدد لنفاوی، طحال و غده تیروئید تولید می شوند.
علت سرطان خون
سرطان خون زمانی اتفاق می افتد که DNA سلول های خونی نابالغ – بخصوص گلبول های سفید – به دلیلی دچار آسیب می شوند. این مسئله به رشد و تقسیم سلولی بیش از حد منجر شده و تجمع آن ها باعث اختلال در عملکرد سلول های سالم می شود.
علت دقیق سرطان خون هنوز مشخص نشده اما به نظر می رسد چند عامل خطر ابتلا به سرطان خون را افزایش می دهند، از جمله:
- سابقه خانوادگی
- سیگار کشیدن؛ باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان میلوژن حاد (AML) می شود.
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون
- اختلالات خون مانند سندرم میلودیسپلاستیک که گاهی به نام “پیش لوسمی” نیز شناخته می شود.
- درمان سرطان های دیگر با شیمی درمانی یا پرتو درمانی
- قرار گرفتن در معرض سطح بالای پرتو و اشعه
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند بنزن
- ویروس هایی همچون HTLV-1 و HIV
- رنگ کردن موها
انواع سرطان خون
سرطان خون از بیماری های پیشرونده و بدخیم است که ممکن است حاد یا مزمن باشد:
سرطان خون حاد با علائم شدید و ناگهانی شروع شده و به دلیل رشد سریع و تجمع سلول های بدخیم سرطانی نیاز به اقدامات درمانی سریع دارد.
در سرطان خون مزمن علائم به صورت خفیف و ملایم آغاز شده و پیشرفت بیماری بسیار کند صورت می گیرد.
تقسیم بندی دیگر سرطان خون براساس نوع سلول ها است:
در صورتی که سلول های سرطانی روی مغز استخوان سازنده لنفوسیت ها تاثیر بگذارد سرطان خون لنفوسیتی نامیده می شود. لنفوسیت ها نوعی از گلبول های سفید خون هستند که نقش حیاتی در سیستم ایمنی بدن ایفا می کنند.
در صورتی که سرطان روی مغز استخوان سازنده گلبول های قرمز و سایر انواع گلبول های سفید خون و پلاکت ها تاثیر بگذارد در این صورت سرطان خون میلوژن (میلوئیدی) نامیده می شود.
براین اساس سرطان خون به 4 دسته کلی تقسیم می شود:
1. سرطان میلوژن حاد (AML)
این نوع سرطان شایع ترین نوع سرطان خون است و می تواند در کودکان یا بزرگسالان رخ دهد، اگرچه در بزرگسالان و بخصوص مردان بیشتر دیده می شود. علائم آن معمولا به صورت تب، مشکلات تنفسی و درد مفاصل ظاهر می شود. درمان آن در اکثر موارد با شیمی درمانی و گاهی به پیوند مغز استخوان نیاز دارد. نرخ امید به زندگی پنج ساله برای میلوژن حاد حدود 26.9 درصد است.
2. لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL)
این نوع سرطان خون بیشتر در کودکان رخ می دهد اگرچه گاهی در افراد مسن نیز دیده می شود. نرخ امید به زندگی پنج ساله در این بیماران حدود 85 درصد است.
3. لوسمی میلوژن مزمن (CML)
این نوع سرطان خون اغلب افراد بزرگسال را درگیر می کند. نرخ امید به زندگی پنج ساله در افراد مبتلا حدود 65 درصد است.
4. لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)
شایع ترین نوع سرطان خون در بزرگسالان که بیشتر در افراد بالای 55 سال و بخصوص مردان رخ داده، اما ممکن است در افراد جوان تر نیز دیده شود و در کودکان بسیار نادر است. نرخ امید به زندگی پنج ساله در این افراد 82 درصد است.
نوع دیگری از سرطان خون به نام لوسمی سلول های مویی نیز وجود دارد که زیرمجموعه بسیار نادر CLL است و نام آن به علت ظاهر لنفوسیت های سرطانی نامگذاری شده است.
علائم سرطان خون چیست؟
نشانه های اولیه سرطان خون
- خستگی دائمی
- کاهش وزن
- تب یا لرز
- عفونت مکرر
نشانه های ثانویه سرطان خون
- اختلال در لخته شدن خون؛ گلبول های سفید خون باعث از بین رفتن پلاکت ها می شود و از آن جا که پلاکت ها برای لخته شدن خون حیاتی هستند فرد به راحتی دچار خونریزی یا کبودی می شود. همچنین ممکن است نقاط قرمز یا بنفش روی پوست ظاهر شود.
- عفونت مکرر؛ اختلال در عملکرد گلبول های سفید باعث ضعف سیستم ایمنی بدن و ابتلا به عفونت های مکرر می شود.
- کم خونی؛ کاهش گلبول های قرمز خون به کم خونی منجر می شود که با علائمی همچون تنفس دشوار و رنگ پریدگی پوست همراه است.
- سایر علائم؛ از دیگر نشانه های سرطان خون می توان به تهوع، تب، لرز، عرق شبانه، علائم آنفولانزا، کاهش وزن، درد و شکنندگی استخوان، تورم بدون درد غدد لنفاوی بخصوص در گردن و زیر بغل و خستگی اشاره کرد.
در صورتی که سرطان خون باعث بزرگ شدن کبد و طحال شود فرد اشتهای خود را از دست داده و دچار کاهش وزن می شود. اگرچه گاهی کاهش وزن بدون دلیل رخ می دهد.
در صورت گسترش سرطان به اندام های دیگر ممکن است علائم دیگری نیز در فرد مبتلا دیده شود، به عنوان مثال اگر سیستم عصبی مرکزی درگیر سرطان شده باشد علائمی همچون سردرد، تهوع و استفراغ، گیجی، از دست دادن کنترل عضلات و تشنج ایجاد می شود.
از جمله اندام هایی که ممکن است تحت تاثیر سرطان خون قرار بگیرند عبارتند از:
ریه ها
دستگاه گوارش
قلب
کلیه ها
بیضه
نحوه تشخیص سرطان خون
سرطان خون با معاینه فیزیکی چندان قابل تشخیص نیست و لازم است از آزمایش خون، بیوپسی و تصویربرداری برای تشخیص دقیق استفاده شود.
برخی آزمایش های تشخیص سرطان خون عبارتند از:
- شمارش تعداد گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها
- بررسی دقیق خون زیر میکروسکوپ برای تعیین غیرعادی بودن ظاهر سلول ها
- بیوپسی یا نمونه برداری از مغز استخوان یا گره های لنفاوی برای تشخیص سرطان خون، نوع و میزان پیشرفت آن
- بیوپسی از اندام های دیگر مانند کبد و طحال برای تشخیص میزان گسترش سرطان خون
تشخیص مرحله سرطان خون
انواع AML و ALL با بررسی ظاهر سلول های خون زیر میکروسکوپ و نوع سلول های درگیر شناسایی می شوند.
انواع ALL و CLL براساس شمارش گلبول های سفید خون شناسایی می شوند.
انواع AML و CML براساس حضور گلبول های سفید نابالغ در خون و مغز استخوان شناسایی می شوند.
برخی آزمایش های دیگر برای بررسی میزان پیشرفت بیماری عبارتند از:
- فلوسایتومتری DNA
- آزمایش های عملکرد کبدی
- پونکسیون کمری
- تصویربرداری مانند اشعه ایکس، اولتراسوند و سی تی اسکن
درمان سرطان خون
درمان سرطان خون به نوع و مرحله سرطان بستگی دارد. در انواع لوسمی مزمن که به آرامی پیشرفت می کند ممکن است نیاز به درمان فوری نباشد. به طور کلی درمان سرطان خون به یک یا چند روش زیر انجام می شود:
1. شیمی درمانی
برای از بین بردن سلول های سرطان خون استفاده می شود و بسته به نوع لوسمی ممکن است داروهای مختلفی به صورت قرص یا تزریقی تجویز شود.
2. پرتو درمانی
در این روش از اشعه ایکس یا سایر پرتوهای پرانرژی برای خنثی کردن سلول های سرطانی و مهار رشد و تکثیر آن ها استفاده می شود. تابش ممکن است به یک ناحیه خاص یا کل بدن اعمال شود. گاهی از پرتو درمانی به منظور آماده سازی جهت انجام پیوند سلول های بنیادی استفاده می شود.
3. پیوند سلول های بنیادی
در این روش مغز استخوان آسیب دیده با مغز استخوان سالم خود فرد یا یک اهدا کننده جایگزین می شود که به آن پیوند مغز استخوان نیز گفته می شود. معمولا قبل از پیوند از شیمی درمانی یا پرتو درمانی برای از بین رفت مغز استخوان آسیب دیده استفاده می شود. این روش بخصوص برای لوسمی CML به کار می رود. پیوند استخوان در بیماران جوان تر نتیجه بهتری دارد.
4. درمان های بیولوژیکی یا ایمنی
به سیستم ایمنی بدن کمک می شود تا به سلول های سرطانی حمله کنند.
5. درمان های هدف گیر
در این روش ها از داروهایی استفاده می شود که از نقطه ضعف سلول های سرطانی استفاده کرده و آن ها را از بین می برند.
آیا سرطان خون کشنده است؟
سرطان خون از بیماری های جدی و گاهی کشنده است، اگرچه امروزه با ابداع روش های درمانی مختلف احتمال بهبودی تا حد زیادی افزایش یافته است.
در سال 1975 امید به زندگی پنج سال و بیشتر در بیماران مبتلا به سرطان خون حدود 33.1 درصد بود درحالی که تا سال 2009 این رقم به 62.9 درصد افزایش یافته است.
درمان سرطان خون تا حد زیادی به نوع سرطان و مرحله تشخیص آن نیز بستگی دارد.
تشخیص دیرهنگام سرطان خون و گسترش بیماری در اندام های حیاتی بدن درمان و احتمال بهبودی بیمار را کاهش می دهد.
برخی عوامل مانند سن، سابقه اختلالات خونی و جهش های کروموزومی می توانند اثر منفی در درمان سرطان خون داشته باشند.
احتمال مرگ و میر در اثر ابتلا به سرطان خون در افراد مسن نسبت به کودکان و نوجوانان بیشتر است.
نوع سرطان خون نیز اهمیت زیادی دارد، انواع حاد و به خصوص سرطان خون AML نسبت به انواع مزمن خطرناک تر است و در صورت عدم اقدامات درمانی و به با گسترش سریع به اندام های حیاتی بدن ممکن است به مرگ بیمار منجر می شود.
تغذیه مناسب برای سرطان خون
1. مصرف میوه و سبزیجات
ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان های موجود در میوه ها و سبزیجات برای مبارزه با سلول های سرطانی عالی هستند. از جمله این مواد غذایی می توان به انواع توت ها، غلات کامل، موز، هلو، تمشک، سیب، توت فرنگی و غیره اشاره کرد.
2. سبزیجات بخارپز
بخارپز کردن سبزیجات روش خوبی برای دریافت کامل مواد مغذی موجود در آن ها است. توصیه می شود نخود فرنگی شیرین، گلم کلم، کدو سبز بخار پز را به رژیم غذایی خود افزوده و از مصرف سیب زمینی پخته، گوجه فرنگی، اسفناج، فلفل ، قارچ، کلم بروکلی، هویج و برگ چغندر و غیره در پخت و پز روزانه غافل نشوید.
مصرف آب سبزیجات بدون سدیم نیز مفید است.
3. غلات کامل
سعی کنید از نان گندم کامل، برنج قهوه ای به جای برنج سفید و غلات کامل و همچین کوینولا یا بذر گنه گنه در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
4. پروتئین
عوارض جانبی شیمی درمانی ممکن است باعث تهوع و استفراغ شده و اشتهای برخی افراد به مصرف مواد غذایی گوشتی را کاهش دهد. بنابراین حتما مصرف مواد غذایی پروتئین دار گیاهی مانند آجیل، دانه ها، محصولات سویا مانند توفو، شیر سویا، غلات گندم یا جو را در اولویت قرار دهید.
5. درمان مشکلات معده
شیمی درمانی ممکن است باعث بروز تهوع و مشکلات معده شود، توصیه می شود از مصرف غذاهای تند و کافئین خودداری کرده و مایعات بیشتری بنوشید.
مصرف مواد غذایی پروبیوتیک نیز برای معده مفید است، پروبیوتیک ها باکتری های مفید معده هستند که به عمل هضم کمک می کنند، ماست و برخی غلات حاوی پروبیوتیک هستند.
نکته: افرادی که به سرطان خون دچار می شوند معمولا با کاهش اشتها و وزن روبرو هستند، در صورتی که خوردن غذای زیاد در هر وعده غذایی سخت است از میان وعده ها بهره گرفته و یا فاصله بین وعده های غذایی را به 2 یا 4 ساعت با حجم غذایی کمتر در هر وعده کاهش دهید.
هشدار: قبل از استفاده از هرگونه درمان گیاهی که در ادامه ذکر می شود حتما با پزشک معالج مشورت کرده و هرگز این درمان ها را به عنوان جایگزین داروهای تجویز شده توسط پزشک در نظر نگیرید!
6. خار مریم
گیاهی است که به نواحی مدیترانه ای تعلق داشته و معمولا برای درمان بیماری های کبدی استفاده می شود و رشد برخی سلول های سرطانی را کاهش می دهد. این گیاه برای سرطان خون و کاهش آسیب های شیمی درمانی روی کبد مورد مطالعه قرار گرفته اما تاکنون نتیجه قطعی حاصل نشده است.
7. جینسینگ کره ای
برخی مطالعات نشان داده جینسینگ برای سرطان خون مفید بوده و به مهار فعالیت سلول های سرطانی کمک می کند.
8. زردچوبه
مطالعات نشان می دهد مصرف دوز 300 میلی گرم زردچوبه و سه بار در روز برای کاهش درد و التهاب ناشی از علائم سرطان خون موثر است.
9. برگ زیتون
برگ زیتون درمان گیاهی دیگری برای لوسمی است و مطالعات نشان داده مصرف حدود 250 تا 500 میلی گرم عصاره برگ زیتون، یک تا سه بار در روز اثرات ضدسرطانی داشته و به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می کند.
منبع: healthline – medicalnewstoday – findatopdoc – everydayhealth – livestrong
🔥 برای مشاهده سریع جدیدترین فال های امروز روی دکمه زیر کلیک فرمایید
