تاریخچه کشف آنتی بیوتیک | نحوه عملکرد در بدن | انواع آنتی بیوتیک ها | نکات مهم هنگام مصرف | عوارض جانبی | مزایای مصرف آنتی بیوتیک ها | مقاومت آنتی بیوتیکی
آنتی بیوتیک چیست؟
داروهای آنتی بیوتیک (Antibiotic) که به نام داروهای آنتی باکتریال نیز شناخته شده اند به گروهی از داروها گفته می شود که رشد باکتری ها را کند کرده یا آن ها را از بین می برند و در صورت استفاده صحیح می توانند در عفونت های جدی جان بیمار را نجات دهند.
این گروه دارویی شامل طیف وسیعی از داروهای قوی می باشد که برای پیشگیری و درمان بیماری هایی که باکتری عامل آن ها می باشد استفاده می شوند و بر خلاف باور عموم روی عفونت های ویروسی مانند سرما خوردگی، آنفلوآنزا و اغلب سرفه ها بی اثر هستند.
آنتی بیوتیک ها در واقع مواد شیمیایی هستند که توسط میکرو ارگانیسم ها – اغلب میکرو ارگانیسم های خاک – تولید شده و باعث از بین رفتن میکرو ارگانیسم های دیگر می شوند.
تاریخچه آنتی بیوتیک
واژه آنتی بیوتیک از “آنتی بیوسیز” گرفته شده که آنتی به معنای “ضد” و بیوسیز به معنای “زیست” می باشد، این کلمه زیست کش نیز معنا می دهد.
کشف اولین آنتی بیوتیک به سال 1928 و داروی پنی سیلین بر می گردد. در آن زمان الکساندر فلمینگ – باکتری شناس اسکاتلندی – که در حال آزمایش روی باکتری های روی یک صفحه کشت بود متوجه شد این باکتری ها توسط ماده ای که از کپک پنی سیلین نوتاتوم ترشح می شود از بین می روند.
حدود یک دهه بعد، ارنست چین – زیست شیمیدان بریتانیایی – و هاوارد فلوری – پاتوژولیست استرالیایی – به همراه سایر دانشمندان موفق به جداسازی عامل ضد باکتری یعنی پنی سیلین از این کپک شدند و ثابت کردند این ماده در برابر بسیاری از عفونت های جدی باکتریایی بسیار موثر است.
در نهایت آنتی بیوتیک در سال 1941 و با تولید پنی سیلین به جهانیان معرفی شد و توانست انقلابی عظیم در درمان عفونت های باکتریایی در انسان و حیوانات ایجاد کند، اگرچه روی ویروس ها بی اثر می باشد.
در اواخر دهه 1950 دانشمندان با افزودن گروه های شیمیایی مختلف به هسته مولکول پنی سیلین، تولید نسخه های نیمه سنتزی آنتی بیوتیک را آغاز کردند.
به این ترتیب طیف وسیعی از پنی سیلین ها برای درمان بیماری های ناشی از انواع مختلف باکتری ها از جمله استافیلوکوک، استرپتوکوک، پنوموکوک، گنوکوک و اسپیروکت های سیفلیس عرضه شدند.
نحوه عملکرد آنتی بیوتیک
زمانی که باکتری های مزاحم وارد بدن می شود معمولا قبل از تکثیر و رشد بیشتر و بروز علائم بیماری توسط گلبول های سفید مورد حمله قرار گرفته و از بین می روند و حتی اگر علائم ظاهر شود سیستم ایمنی می تواند با عفونت مقابله کند.
با این حال در برخی موارد تعداد باکتری های مضر بسیار زیاد هستند و سیستم ایمنی نمی تواند همه آن ها را از بین ببرد، در این شرایط و برای جلوگیری از تکثیر باکتری ها پزشک از داروهای آنتی بیوتیک استفاده خواهد کرد.
به طور کلی انواع مختلف آنتی بیوتیک به یکی از دو شیوه زیر عمل می کنند:
1. برخی آنتی بیوتیک ها (باکتریوسیدها) مانند پنی سیلین باعث از بین رفتن باکتری ها می شوند و این کار را با ایجاد اختلال در تشکیل دیواره سلولی یا محتوای سلولی باکتری ها انجام می دهند.
2. برخی آنتی بیوتیک ها (باکتریواستاتیک ها) باکتری ها را از بین نمی برند بلکه از تکثیر آن ها جلوگیری می کنند.
انواع آنتی بیوتیک ها
آنتی بیوتیک ها را می توان با توجه به طیف عملکرد آن ها به سه دستی کلی تقسیم کرد:
1. آنتی بیوتیک های narrow-spectrum (طیف محدود): این آنتی بیوتیک ها مانند پنی سیلین جی، تنها روی برخی باکتری ها – باکتری های گرم مثبت – اثر می گذارند.
2. آنتی بیوتیک های broad-spectrum (طیف گسترده): این آنتی بیوتیک ها مانند تتراسایکلین ها و کلرامفنیکلول، روی باکتری های گرم مثبت و گرم منفی اثر گذار هستند.
3. آنتی بیوتیک های extended-spectrum: آنتی بیوتیک هایی که در نتیجه اصلاحات شیمیایی روی انواع اضافی از باکتری ها – که معمولا گرم منفی هستند – اثر می گذارند.
توجه داشته باشید:
برخی از آنتی بیوتیک ها به باکتری های هوازی – باکتری هایی که برای زندگی به اکسیژن نیاز دارند – حمله می کنند در حالی که برخی دیگر روی باکتری های بی هوازی اثر می گذارند.
پنی سیلین اولین آنتی بیوتیک کشف شده است و آنتی بیوتیک های مبتنی بر پنی سیلین مانند آمپی سیلین، آموکسی سیلین و پنی سیلین جی سال هاست برای درمان عفونت های مختلف باکتریایی مصرف می شوند.
امروز آنتی بیوتیک های مدرن نیز پا به عرصه گذاشته اند و در اغلب کشورها به صورت تجویزی قابل استفاده می باشند، آنتی بیوتیک های موضعی نیز به صورت کرم و پمادهای بدون نسخه در دسترس هستند.
نکات مهم که هنگام مصرف آنتی بیوتیک باید توجه کرد
- پزشک از آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت باکتریایی استفاده می کند، بنابراین بسیار مهم است از مصرف خودسرانه این داروها اجتناب کرده و با مراجعه به پزشک از نوع عفونت خود مطمئن شوید.
- ویروس ها اغلب باعث بروز عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی مانند سرماخوردگی و آنفلونزا می شوند که مصرف آنتی بیوتیک ها در درمان آن ها تاثیری نخواهد داشت.
- استفاده خودسرانه و بیش از حد از آنتی بیوتیک ها خطر مقاومت آنتی بیوتیکی را افزایش می دهد.
- معمولا از آنتی بیوتیک های خوراکی برای درمان عفونت ها استفاده می شود اما در برخی شرایط پزشک آنتی بیوتیک تزریقی تجویز کرده یا از آنتی بیوتیک موضعی برای اعمال آن روی بخشی از بدن که دچار عفونت است استفاده می کند.
- برای جلوگیری از بازگشت عفونت لازم است دوره درمان را کامل کنید حتی اگر علائم بیماری از بین رفته باشد. قطع مصرف آنتی بیوتیک قبل از اتمام دوره درمان خطر مقاومت آنتی بیوتیکی را افزایش می دهد.
- برخی از آنتی بیوتیک ها را نباید با غذاها و نوشیدنی های خاص مصرف کرد و برخی نیز با معده خالی حدود 1 ساعت قبل از وعده غذایی یا 2 ساعت بعد از غذا مصرف می شوند. برای اثر بخشی کامل دارو لازم است به دقت از دستور العمل ها پیروی کنید. به عنوان مثال از نوشیدن الکل هنگام مصرف مترونیدازول و خوردن لبنیات به همراه تتراسایکلین اجتناب شود.
- افرادی که از اختلال و کاهش عملکرد کبد یا کلیه رنج می برند باید هنگام استفاده از آنتی بیوتیک ها محتاط باشند. این بیماران ممکن است تنها مجاز به مصرف برخی انواع آنتی بیوتیک در دوزهای خاص باشند.
- زنان باردار یا مادران شیرده قبل از مصرف هر گونه دارو از جمله آنتی بیوتیک ها لازم است با پزشک خود مشورت کنند.
- طبق گفته برخی منابع آنتی بیوتیک ها ممکن است اثر داروهای ضد بارداری خوراکی را کاهش دهند، اگرچه تحقیقات در این زمینه کامل نیست اما اگر مصرف آنتی بیوتیک باعث اسهال یا استفراغ شده یا بیمار به دلیل ناراحتی معده در دوره درمان نتواند قرص های ضد بارداری مصرف کند لازم است از روش های دیگر برای پیشگیری از بارداری استفاده کند.
عوارض جانبی آنتی بیوتیک
برخی عوارض جانبی شایع مصرف داروهای آنتی بیوتیک عبارت است از:
- اسهال
- حالت تهوع
- استفراغ
- جوش و بثورات پوستی
- ناراحتی معده
- استفاده طولانی مدت از برخی آنتی بیوتیک ها ممکن است باعث بروز عفونت های دهان، سیستم گوارشی و واژن شود
عوارض جانبی کمتر شایع آنتی بیوتیک ها عبارت است از:
- تشکیل سنگ کلیه با مصرف سولفونامیدها
- لخته شدن غیر طبیعی خون هنگام مصرف برخی سفالوسپورین ها
- حساسیت به نور خورشید هنگام مصرف تتراسایکلین ها
- اختلالات خونی هنگام مصرف تری متوپریم
- ناشنوایی هنگام مصرف اریترومایسین و آمینوگلیکوزیدها
نکته: برخی بیماران به خصوص افراد مسن ممکن است با مصرف آنتی بیوتیک ها دچار التهاب روده شوند که می تواند به اسهال شدید و خونی منجر شود. در موارد کمتر شایع پنی سیلین ها، سفالوسپورین ها و اریترومایسین می تواند باعث روده ملتهب شود.
آلرژی به داروهای آنتی بیوتیک
بدن برخی افراد ممکن است به آنتی بیوتیک ها و به خصوص پنی سیلین ها حساسیت داشته باشد که با علائمی همچون جوش و بثورات، ورم زبان و صورت و مشکل تنفسی همراه است.
علائم حساسیت به آنتی بیوتیک ممکن است به صورت فوری یا با تاخیر ظاهر شود.
در برخی موارد واکنش های آلرژیک بسیار جدی بوده و ممکن است به مرگ بیمار منجر شود که به آن ها واکنش های آنافیلاکسی گفته می شود، توصیه می شود حتما قبل از مصرف خوراکی یا تزریق آنتی بیوتیک ها، اگر به آن ها آلرژی دارید به پزشک اطلاع دهید.
فواید و مزایای آنتی بیوتیک
برخی مزایای استفاده از آنتی بیوتیک ها عبارتند از:
- آنتی بیوتیک ها می توانند رشد بسیاری از انواع عفونت ها را کند کرده و آن ها را از بین ببرند. این داروها در بسیاری از موارد جان انسان ها را از مرگ نجات داده اند.
- پزشکان در برخی موارد – مثلا قبل از عمل جراحی – از آنتی بیوتیک برای پیشگیری از عفونت استفاده می کنند.
- آنتی بیوتیک ها سریع اثر کرده و معمولا طی چند ساعت اولیه بعد از مصرف، کار خود را شروع می کنند.
- مصرف آنتی بیوتیک ها آسان است و بیشتر آن ها خوراکی هستند، در مواردی که نیاز به جذب سریع دارو در بدن است از نوع تزریقی استفاده می شود.
مقاومت آنتی بیوتیکی
با وجود مزایا و فواید متعدد داروهای آنتی بیوتیک، بسیاری از پزشکان نگران مصرف بیش از حد یا استفاده نادرست از این داروها توسط مردم بوده و هستند زیرا این مسئله باعث مقاوم شدن باکتری ها در برابر آنتی بیوتیک ها می شود. به این ترتیب اثر این داروها روی باکتری های مقاوم کمتر خواهد بود زیرا این باکتری ها توانسته اند وضعیت دفاعی خود را بهبود ببخشند.
اهمیت این موضوع به قدری زیاد است که الکساندر فلمینگ سال 1945 و هنگام دریافت جایزه نوبل در سخنرانی اش به آن اشاره کرده است.
منابع: medicalnewstoday – britannica – forbes
🔥 برای مشاهده سریع جدیدترین فال های امروز روی دکمه زیر کلیک فرمایید
