علت بختک یا فلج خواب چیست، چه خطراتی دارد و چگونه درمان می شود؟

نوشته شده توسط

۱۴ مهر ۱۳۹۷

بختک یا فلج خواب چیست؟

فلج خواب (sleep-paralysis) یا بختک از مشکلات آزار دهنده خواب است که به دلیل از دست دادن موقت عملکرد ماهیچه ها هنگام خواب رخ می دهد و باعث ناتوانی حرکتی و تکلم در فرد می شود. این وضعیت معمولا مدت کوتاهی پس از به خواب رفتن یا قبل از بیدار شدن کامل ایجاد می شود.

فلج خواب از مشکلات نسبتا شایعی است که بین 5 تا 40 درصد مردم دچار آن می شوند. اغلب مردم ممکن است حداکثر یک یا دوبار در طول زندگی و برخی دیگر به طور مرتب و چندین بار در ماه دچار این حالت شوند، اولین تجربه بختک معمولا در سنین نوجوانی و بین 14 تا 17 سالگی رخ می دهد.

در بعضی موارد فلج خواب به همراه اختلال خواب دیگری به نام نارکولپسی (حمله خواب) اتفاق می افتد. این عارضه یک اختلال خواب مزمن است که باعث بروز حملات خواب ناگهانی در حالت بیداری و خواب آلودگی و میل شدید به خواب در طول روز می شود.

با این وجود بختک گاهی به تنهایی و در بسیاری از افرادی که دچار نارکولپسی نیستند نیز ممکن است رخ دهد.

بختک معمولا بین چند ثانیه یا چند دقیقه طول می کشد و اگرچه وضعیت ناراحت کننده و ترسناکی به نظر می رسد اما خطرناک نیست و معمولا نیازی به درمان ندارد.

تاریخچه بختک

اولین بررسی های انجام شده درباره بختک یا فلج خواب به قرن هفدهم میلادی باز می گردد. زمانی که یک پزشک هلندی به نام “وان دیمبروک” در رساله پزشکی اش به توصیف تجربیات یک زن 50 ساله با سلامت کامل جسمی پرداخت که از اتفاقات اسرارآمیز هنگام خواب دپشبانه رنج می برد.

وان دیمبروک در این باره نوشت:” این زن گاهی اوقات و در زمان هایی که تازه به خواب رفته است احساس می کند شیطان روی بدنش قرار گرفته و او را نگه داشته است، گاهی نیز به نظر می رسد یک سگ بزرگ یا دزدی روی قفسه سینه اش است که سعی به خفه کردن او دارد به طوری که قادر به فریاد زدن یا نفس کشیدن نیست. او هرچه تلاش می کند آن چیز را از روی خودش کنار بزند نمی تواند زیرا قادر نیست اعضای بدنش را تکان بدهد.”

مردم در آن زمان این وضعیت را زیر سر ارواح خبیث و شیاطین می دانستند و در ایران نیز تا سال ها گمان می شد اجنه عامل بروز این حالت در افراد هستند اما امروزه ثابت شده بختک یا فلج خواب از مشکلات خواب است که هیچ ارتباطی با عوامل ماوراالطبیعه ندارد و به دلیل کاملا علمی رخ می دهد.

علت بختک یا فلج خواب

بدن انسان در طول خواب مدام در چرخه بین حالت REM (حرکت سریع چشمی) و حالت NREM (حرکت غیر سریع چشمی) است. حالت REM مرحله ای است که ما می توانیم خواب ببینیم و حرکت چشم در این حالت سریع است. مغز برای جلوگیری از حرکت های زیاد بدن هنگام دیدن رویا، عضلات بدن (به جز چشم و عضلات تنفسی) را به حالت فلج می برد.

در حالت NREM بدن همچنان آرام است و حرکات چشم کندتر می شوند اما فرد در این مرحله رویابینی ندارد. بختک زمانی رخ می دهد که فرد از حالت REM به حالت NREM می رود اما این چرخه بدون هماهنگی توسط مغز انجام می شود، به همین دلیل عضلات بدن همچنان در حالت فلج گونه باقی می مانند اما فرد هوشیاری خود را به دست می آورد.

عکس این حالت زمانی است که فرد از حالت NREM به REM می رود اما هنوز مغز پیام های مبنی بر بی حرکتی عضلات را صادر نکرده و این مسئله باعث بروز سایر اختلالات خواب همچون خواب گردی می شود.

برخی عوامل موثر در بروز بختک عبارتند از:

اختلال نارکولپسی
الگوهای خواب نامنظم به دلایل مختلف از جمله تغییر کار
خوابیدن به پشت
کمبود خواب
سابقه خانوادگی

فلج خواب ممکن است نشانه اختلالاتی همچون افسردگی، میگرن، آپنه خواب، فشار خون بالا و مشکلات اضطرابی باشد و افرادی که دچار اختلال دوقطبی، اضطراب و افسردگی شدید و استرس پس از مصیبت هستند بیشتر از سایرین به این اختلال دچار می شوند.

علائم فلج خواب

فلج خواب یک وضعیت اورژانسی پزشکی نیست اما آشنایی با علائم آن می تواند باعث آرامش ذهنی فرد شود.

شایع ترین علامت فلج خواب عدم توانایی تکلم و حرکت کردن است. این حالت از چند ثانیه تا حدود دو دقیقه طول می کشد.

حالات ایجاد شده در اثر بختک معمولا خود به خود یا با تکان دادن بدن توسط دیگران برطرف می شود.

دیگر علائم بختک یا فلج خواب عبارتند از:

به سختی نفس کشیدن؛ فرد احساس می کند چیزی روی قفسه سینه اش قرار گرفته و به آن فشار وارد می کند.
توانایی حرکت چشم ها؛ افراد می توانند چشم های خود را حرکت دهند، بعضی افراد می توانند چشم های خود را باز کنند اما برخی دیگر نمی توانند.
احساس حضور کسی در اتاق؛ این تنها یک توهم است و فرد گمان می کند آن چیز می خواهد به او آسیب برساند.
احساس ترس و اضطراب و نزدیک بودن مرگ
عرق کردن زیاد
سردرد و درد عضلانی

فرد در حین فلج خواب ممکن است کاملا از آن چه رخ می دهد آگاه باشد اما همچنان نتواند صحبت کند یا بدنش را تکان دهد و بعد از رفع علائم نیز ممکن است جزئیات آن چه اتفاق افتاده را کاملا به خاطر بیاورد.

در موارد نادر فرد ممکن است کابوس هایی را تجربه کند که باعث ترس و اضطراب شود اما این توهم ها خطری ندارند.

تجربه توهم در بختک

حالات توهم گونه در فلج خواب به سه دسته کلی تقسیم می شود:

1. فرد دچار توهم بصری یا شنوایی می شود، مثلا احساس می کند کسی در اتاق قدم می زند، صدای باز شدن در یا کشوها یا سایه چیزی را می بیند.

2. فرد احساس فشار و سنگینی روی قفسه سینه دارد و به دنبال آن دچار حالت خفگی یا تصور سواستفاده جنسی از سوی یک نیروی شوم به او دست می دهد، او گمان می کند در حال مرگ است.

3. برخی افراد احساس شناور شدن، سقوط، چرخش و پرواز کردن را تجربه می کنند.

آیا نیاز است به پزشک مراجعه شود؟

معمولا نیازی به مراجعه پزشک و درمان نیست مگر در موارد زیر:

رخ دادن مکرر بختک
اضطراب شدید و ترس از خوابیدن
ابتلا به نارکولپسی

آیا فلج خواب خطرناک و مرگبار است؟

فلج خواب خطرناک نیست و معمولا نیازی به درمان ندارد مگر این که با علائم اختلال نارکولپسی همراه باشد که در این صورت لازم است با پزشک مشورت شود مخصوصا اگر این علائم در کار و زندگی فرد تاثیر منفی گذاشته باشد.

درمان فلج خواب

پزشک احتمالا از پلیسومنوگرافی برای بررسی اختلالات خواب استفاده می کند. در این روش الکترودهایی روی چانه، سر و لبه بیرونی پلک ها قرار داده می شود. الکترودها فعالیت الکتریکی در عضلات و امواج مغزی را اندازه گیری می کنند، همچنین نیاز به کنترل تنفس و ضربان قلب فرد می باشد و در برخی موارد با استفاده از دوربین از حرکات فرد در طول خواب فیلمبرداری می شود.

با توجه به این که این آزمایش در طول شب انجام می شود ممکن است نیاز به بستری فرد به مدت یک شب در بیمارستان باشد.

در صورتی که مشخص شود نارکولپسی عامل اصلی فلج خواب است پزشک احتمالا داروهایی همچون محرک ها و مهارکننده های بازجذب سورتونین انتخابی (SSRIs) مانند فلوکستین تجویز خواهد کرد.

محرک ها به بیدار شدن فرد کمک می کند و SSRI ها برای کنترل علائم ناشی از نارکولپسی استفاده می شوند.