کاشف واکسن آبله کیست؟

نوشته شده توسط

۱۵ آذر ۱۳۹۹

منشا تاریخی بیماری آبله | تاریخچه واکسن آبله | کاشف رسمی واکسن آبله

آبله (به انگلیسی : smallpox) مخوف ترین بیماری تاریخ است که طی هزاران سال گذشته انسان های زیادی را به کام مرگ برده است و شیوع آن در جهان یکی از مرگ آورترین رخدادهای تاریخ در دوره های مختلف محسوب می شود.

خوشبختانه حدود چهل سال است که این بیماری به طور کامل ریشه کن شده و امروزه ویروس آبله تنها در برخی آزمایشگاه های خاص وجود دارد اما آیا می دانید علت نابودی کامل ویروس آبله چه بوده است؟

بله! پاسخ این سوال واکسیناسیون گسترده مردم در برابر این بیماری می باشد که توانست ترس ناشی از آن را برای همیشه از بین ببرد. در این مطلب قصد داریم درباره واکسن آبله و تاریخچه ساخت آن صحبت کنیم، با کوکا همراه باشید.

منشا تاریخی بیماری آبله

منشا دقیق پیدایش آبله هنوز مشخص نیست با این حال دانشمندان رد این بیماری را تا حدود سه قرن قبل از میلاد در امپراتوری مصر دنبال کرده اند، آن ها سه مومیایی از آن زمان کشف کرده اند که آثار آبله روی بدن شان وجود داشته است.

اولین توصیف مکتوب به دست آمده از نوعی بیماری که بسیار شبیه آبله است به چین در قرن چهارم میلادی بر می گردد. پس از آن نیز نوشته های ابتدایی درباره آبله در هند (قرن هفتم میلادی) و آسیای صغیر (قرن دهم میلادی) یافت شده است.

علت شیوع بیماری آبله در سطح جهان

شیوع جهانی آبله را می توان در تاریخ رشد و گسترش تمدن ها، اکتشافات جغرافیایی و گسترش مسیرهای تجاری طی قرن های گذشته جستجو کرد.

به عنوان مثال:

قرن ششم: افزایش تجارت ژاپن با چین و کره راه را برای ورود آبله به این کشور باز کرد.
قرن هفتم: کشور گشایی های اعراب آبله را به شمال آفریقا، اسپانیا و پرتغال گسترش داد.
قرن یازدهم: جنگ های صلیبی باعث گسترش آبله در اروپا شد.
قرن پانزدهم: اشغال پرتغالی ها آبله را به بخشی از غرب آفریقا وارد کرد.
قرن شانزدهم: استعمارگری اروپا و تجارت برده های آفریقایی آبله را به کارائیب و آمریکای مرکزی و جنوبی وارد کرد.
قرن هفدهم: استعمارگری اروپا آبله را راهی آمریکای شمالی کرد.
قرن هجدهم: کاوش های جغرافیایی توسط بریتانیای کبیر آبله را به استرالیا وارد کرد.

تاریخچه واکسن آبله

تلاش های اولیه برای کنترل آبله

آبله به عنوان یک بیماری ویرانگر و مرگبار در طول تاریخ شناخته شده که به طور متوسط از هر ده نفر که به آن مبتلا می شدند 3 نفر جان خود را از دست می دادند. کسانی که جان سالم به در می بردند گاهی برای همه عمر نابینا می شدند و معمولا زخم های شدیدی روی بدن داشتند که جای آن ها باقی می ماند.

یکی از اولین روش های کنترل شیوع آبله استفاده از تکنیک واریولیشن بوده است که با توجه به نام ویروس آبله یعنی ویروس واریولا به این اسم نام گذاری شده است.

در روش واریولیشن، زخم های آبله (تاول ها) افراد بیمار را خراشیده و پی از خراشیدن پوست افرادی که تا به حال آبله نگرفته بودند مقداری از مواد را به بدن آن ها منتقل می کردند. روش دیگر استنشاق این مواد از طریق بینی بوده است.

در هر دو روش معمولا افراد سالم بعد از مدتی دچار علائم مرتبط با آبله مانند تب و جوش های پوستی می شدند. واریولیشن اگرچه مرگ و میر ناشی از این بیماری را کاهش داد اما متاسفانه تعدادی از افراد سالم بعد از استفاده از این روش به آبله شدید مبتلا شده و جان می باختند.

کاشف رسمی واکسن آبله

اساس واکسیناسیون آبله به سال 1796 بر می گردد، زمانی که پزشک انگلیسی به نام ادوارد جنر متوجه شد دختران شیر فروشی که قبلا به آبله گاوی مبتلا شده بودند پس از واریولیشن هیچ علائمی از آبله از خود نشان نمی دهند.

او تئوری اش را اولین بار روی یک زن شیر فروش به نام سارا نلمز و پسر نه ساله باغبانش به نام جیمز فیپس آزمایش کرد، به این صورت که مقداری از زخم آبله گاوی خانم نلمز برداشته و آن را به بازوی فیپس تلقیح کرد. طی ماه های بعد جنر چندین بار فیپس را در معرض ویروس آبله قرار داد اما پسرک هرگز به این بیماری مبتلا نشد.

جنر آزمایش های بیشتری در این زمینه انجام داد و در سال 1801 رساله ای منتشر کرد که در آن خلاصه کشف های خود را بیان و ابراز امیدواری کرده بود که با این روش در نهایت می توان آبله که مخوف ترین بیماری انسانی در طول تاریخ است ریشه کن کرد.

واکسیناسیون سبک جنر به صورت گسترده مورد توجه قرار گرفت و به تدریج جایگزین واریولیشن برای کنترل بیماری آبله شد. در برهه ای از دهه 1800 میلادی که زمان دقیق آن مشخص نیست ماده ای که در ساخت واکسن آبله استفاده می شد از ویروس آبله گاوی به ویروس واکسن تغییر کرد.

برنامه ریشه کنی آبله جهانی

سال 1959 سازمان بهداشت جهانی تصمیم گرفت طی یک بسیج همگانی سطح جهان را از بیماری آبله پاکسازی کند اما متاسفانه این پروژه به دلیل کمبود بودجه، پرسنل، عدم تعهدات کشورها و کمبود اهدای واکسن به مناطق مختلف موفقیت آمیز نبود و با وجود همه تلاش هایی که انجام شد این بیماری تا سال 1966 همچنان در جهان جولان می داد.

سال 1967 مجددا برنامه ریشه کنی آبله با قدرت بیشتر آغاز شد، این بار آزمایشگاه های بسیاری از کشورهایی که شیوع آبله در آن ها بیشتر بود قادر به تولید واکسن های منجمد خشک با کیفیت بالاتر بودند و در کنار عوامل مهم دیگر از جمله سیستم نظارت دقیق و کمپین های واکسیناسیون گسترده، این بیماری تا سال 1977 به طور کامل ریشه کن شد.