واکسن چیست و چگونه ساخته می شود؟

در طول تاریخ و تا قبل از پیشرفت علوم پزشکی و تکنولوژی، انسان های زیادی به خاطر ابتلا به بیماری های عفونی ویروسی یا باکتریایی مانند آبله، فلج اطفال و غیره جان خودشان را از دست می دادند و پزشکان دوره های مختلف همیشه به دنبال راهی برای جلوگیری از این مسئله بوده اند.

تلاش دانشمندان و پزشکان سرانجام نتیجه داد، با تولید واکسن، جلوی شیوع بسیاری از بیماری های مرگ بار تاریخ گرفته شد و خوشبختانه تا امروز میلیون ها انسان به دلیل استفاده از واکسن از مرگ نجات پیدا کرده اند. مثلا حدود 2 میلیون نفر در سال 1967 به دلیل ابتلا به آبله کشته شدند اما این بیماری در سال 1979 به طور کامل ریشه کن شد و علت آن استفاده از یک برنامه واکسیناسیون گسترده در جهان بوده است.

در ادامه قصد داریم درباره واکسن و روش های تولید و عملکرد آن در بدن صحبت کنیم، با کوکا همراه باشید.

واکسن چیست؟

واکسن یک ماده دارویی پزشکی است که استفاده از آن باعث می شود بدن ما در برابر بیماری های عفونی خاص محافظت شود.

بسیاری از بیماری ها توسط میکروب های کوچکی به نام باکتری یا ویروس ایجاد می شوند. وقتی که افراد در برابر بیماری خاصی واکسینه می شوند معمولا بخشی از یک باکتری یا ویروس عامل بیماری وارد بدن آن ها می شود. باکتری یا ویروس موجود در واکسن، مرده یا ضعیف شده است.

بعد از تزریق واکسن ممکن است فرد علائم خفیف آن بیماری را تجربه کند و در این حین سیستم ایمنی بدن پروتئین هایی به نام آنتی بادی تولید می کند که در آینده و در صورت نیاز با بیماری اصلی مقابله می کنند زیرا اگر بعدا همان باکتری یا ویروس وارد بدن شود سیستم ایمنی بدن به راحتی آن را شناسایی کرده و می داند چگونه با آن مقابله کند.

واکسن ها معمولا برای پیشگیری از ابتلا به یک عفونت خاص یا برای درمان (مثلا در بعضی از سرطان ها) استفاده و به شکل های مختلف از جمله تزریقی، خوراکی یا از طریق بینی طی فرایند واکسیناسیون وارد بدن افراد می شوند.

واکسن چگونه از بدن در برابر بیماری محافظت می کند؟

به طور کلی چند روش اصلی برای ساخت واکسن وجود دارد که هر کدام مزیت ها و محدودیت های خاص خودشان را دارند. این روش ها عبارتند از:

1. برخی واکسن ها ویروس را ضعیف می کنند

در این تکنیک، استفاده از واکسن باعث ضعیف شدن شدید ویروس ها در بدن شده و تکثیر آن ها را تا حد زیادی کاهش می دهد.

واکسن هایی همچون سرخک، اوریون، سرخچه، روتا ویروس، فلج اطفال خوراکی، آبله مرغان و آنفلوآنزا (فرم داخل بینی) همگی به این روش ساخته می شوند.

شاید به این فکر کرده باشید که این روش تولید برای بدن خطرناک است، اما توجه داشته باشید که ویروس ها بعد از ساکن شدن در بدن معمولا هزاران بار تکثیر شده و بدن را بیمار می کنند در حالی که ویروس های واکسن معمولا کمتر از بیست بار تکثیر می شوند، به همین دلیل باعث بروز بیماری نمی شوند اما تکثیر آن ها به اندازه ای است که سلول های B را که در آینده قرار است با همان ویروس مقابله کنند تحریک کنند.

مزیت واکسن های ضعیف شده و زنده این است که یک یا دو دوز آن ها ایمنی ایجاد می کند که معمولا مادام العمر می باشد.

ایراد این روش این است که از این واکسن ها نمی توان برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند (مثلا مبتلایان به سرطان یا ایدز) استفاده کرد.

2. برخی واکسن ها ویروس را غیر فعال می کنند

در این روش واکسن حاوی یک ماده شیمیایی خاص است که ویروس ها را به طور کامل غیر فعال کرده یا از بین می برد، بنابراین ویروس ها دیگر نمی توانند تکثیر شده و بیماری ایجاد کنند و چون ویروس هنوز توسط بدن قابل مشاهده است تولید سلول های سیستم ایمنی برای مقابله با بیماری ادامه دارد.

در واکسن های فلج اطفال، هپاتیت A، آنفلوآنزا (تزریقی) و هاری از این تکنیک استفاده می شود.

این روش دو فایده دارد: اول این که استفاده از این نوع واکسن باعث بیماری خفیف در فرد نمی شود و دوم این که این واکسن در افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند هم قابل استفاده است.

نقطه ضعف این واکسن ها این است که برای ایجاد مصونیت معمولا به چند دوز از آن ها نیاز است.

3. برخی واکسن ها از بخشی از ویروس استفاده می کنند

در این تکنیک تنها یک از بخش از ویروس مورد نظر جدا شده و در تولید واکسن از آن استفاده می شود. واکسن از پروتئینی تشکیل شده که روی سطح ویروس قرار می گیرد. این روش زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که واکنش سیستم ایمنی بدن به یک بخش از ویروس یا باکتری عامل بیماری، برای محافظت از بدن در برابر آن کافی باشد.

واکسن های هپاتیت B، یک نوع واکسن زونا و واکسن ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) همگی از این طریق ساخته می شوند.

این واکسن ها را می توان به افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند نیز تزریق کرد و به نظر می رسد بعد از دو دوز، مصونیت طولانی مدت ایجاد می شود.

4. برخی واکسن ها از بخشی از باکتری استفاده می کنند

بعضی از باکتری ها با ساخت پروتئین مضر که توکسین نامیده می شود باعث بروز بیماری می شوند. در ساخت چند نوع واکسن از روش گرفتن سموم و غیر فعال کردن آن ها با یک ماده شیمایی استفاده می شود و با غیر فعال شدن آن دیگر فرد به بیماری مبتلا نمی شود.

واکسن های دیفتری، کزاز و سیاه سرفه از این طریق ساخته می شوند.

در تکنیک دیگری که برای ساخت بعضی از واکسن های باکتریایی استفاده می شود، بخشی از پوشش قندی یا پلی ساکارید باکتری ها مورد استفاده قرار می گیرد. ایمنی در برابر یک نوع باکتری خاص زمانی ایجاد می شود که بدن در برابر این پوشش قندی و نه کل باکتری محافظت شود.

متاسفانه در کودکان خردسال ایمنی خیلی خوبی نسبت به پوشش قندی ایجاد نمی شود، به همین دلیل این پوشش به یک پروتئین بی ضرر متصل می شود ( این واکسن پلی ساکارید کونژوگه نامیده می شود).

واکسن هموفیلوس آنفلوانزا نوع B یا (HIB)، واکسن پنوموکوک و برخی واکسن های منگوکوک با این روش ساخته می شوند.

دقیقا مانند واکسن های ویروس غیر فعال شده، واکسن های باکتریایی نیز می توانند به افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند تزریق شوند اما اغلب چند دوز برای این منظور نیاز است.

منابع: kids.britannica – chop

🔥 برای مشاهده سریع جدیدترین فال های امروز روی دکمه زیر کلیک فرمایید

فال ام را نشان بده